Nếu chưa được nghe âm nhạc dân ca bài chòi Quảng Nam khi ghé thăm Hội An, thì chưa thể trải nghiệm đầy đủ vẻ đẹp của thành phố này. Đây là một hình thức nghệ thuật dân gian độc đáo của vùng Quảng, là một phần không thể thiếu trong di sản văn hóa đặc biệt mà mọi người đều rất tự hào. Hãy cùng khám phá sâu hơn về dân ca này qua bài viết dưới đây!
Văn hóa hát bài chòi là gì?
Bài chòi là một trò chơi diễn ra trên các nền chòi, thường tổ chức tại những khu đất trống rộng. Đây là một hình thức nghệ thuật và trò chơi dân gian thịnh hành ở vùng miền Trung. Tên gọi của bộ môn này mô tả cách thức biểu diễn của trò chơi này: người tham gia ngồi trên các nền chòi xếp thành 2 hàng đối đáp với nhau, trong khi ở giữa là nền chòi đặc biệt dành cho người đứng đầu trong làng.
Nguồn gốc của hát bài chòi
Trong khu vực Trung Bộ, nguồn gốc của trò chơi là một ẩn số. Người ta chỉ biết rằng dân ca bài chòi Quảng Nam đã tồn tại từ thời xa xưa. Vào những năm cuối của thế kỷ XVI-XVII, khi cuộc sống của người dân gặp nhiều khó khăn vì sự đe dọa của thú dữ, họ đã xây dựng những chiếc chòi nhỏ ở rìa rừng để bảo vệ mùa màng. Trong những thời khắc canh chòi, để chống lại sự cô đơn, họ đã phát minh trò chơi: hát những bài hò, câu ca cùng nhau. Đó chính là hình thức bài chòi ban đầu.
Điểm độc đáo của trò chơi nằm ở việc trình diễn những câu ca dao, tục ngữ, hò, vè, hay kể những câu chuyện dân gian liên quan đến ý nghĩa của từng lá bài được rút. Sự thành công của buổi chơi bài chòi lớn phần phụ thuộc vào tài năng của các người điều hành, họ cần có chất giọng tốt, nắm vững cách thức trình diễn và cách hô, cũng như khả năng sáng tạo, linh hoạt trong việc tạo ra những câu hát, thơ ca phản ứng nhanh trên chỗ. Đặc biệt, họ cần phải thể hiện một cách linh hoạt và tự nhiên.
Rồi đến đêm rằm năm 1998 tại phố cổ Hội An, và sau đó đến năm 1999, người dân địa phương Hội An đã khôi phục lại trò chơi này, tổ chức biểu diễn hàng đêm thu hút du khách. Dần dần, bài chòi đã trở thành một nghệ thuật dân gian nổi tiếng, trở thành một phần không thể thiếu, đem lại hơi thở của cuộc sống và gìn giữ những giá trị văn hoá của cộng đồng. Hiện nay, UNESCO đã công nhận bài chòi là Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại.
Ý nghĩa đặc biệt của bộ môn bài chòi
Trong ngày Tết xưa của người Việt, việc đánh bài chòi không chỉ là một hoạt động văn hóa cộng đồng, mà còn là một diễn ra không gắn liền với cờ bạc hay tính đỏ đen. Qua trò chơi này, mọi người có cơ hội nghe những giai điệu ý nghĩa về quê hương, đất nước mà dân gian lưu truyền. Ngoài ra, đây cũng là dịp để gặp gỡ, giao lưu cùng nhau và có cơ hội nhận những phần thưởng may mắn, mang đến niềm vui cho ngày Tết.
Bộ môn này trở thành một phần không thể thiếu, là một món ăn tinh thần quan trọng đối với người lao động. Trong trò chơi này, mọi người được coi là bình đẳng tuyệt đối, không phân biệt giàu – nghèo, trên – dưới, ai cũng có thể tham gia.
Bộ bài chòi có gì đặc biệt?
Bộ bài này ở có nhiều điểm tương đồng với bộ bài Tam Cúc nhưng đã trải qua các cải tiến đáng kể. Một bộ bài chòi bao gồm 33 lá, ví dụ như thằng bí, lá liễu, nhứt nọc, nhì nghèo… được vẽ trên những mảnh giấy nhỏ rồi dán lên thẻ tre. Mỗi thẻ tre chứa 3 lá bài khác nhau.
Ngoài ra, bộ bài còn được chia thành 3 phần (Pho Sách, Pho Văn, Pho Vạn), mỗi phần bao gồm 10 lá và 3 lá lẻ (như Lá Cửu Điều Đen, Lá Ông Ầm Đen, Lá Tử Cẳng Đen). Kích thước các lá bài được làm khá lớn để người chơi có thể dễ dàng nhìn rõ tên và họa văn in trên mỗi lá bài.
Cách thức tổ chức hát bài chòi như thế nào?
Dân ca bài chòi Quảng Nam có điểm đặc biệt là không chỉ là để thưởng thức mà còn cho phép du khách tham gia vào trò chơi một cách dễ dàng.
Người điều hành (người hô hát) bắt đầu với những giai điệu dân ca Quảng Nam, mỗi ván chơi kéo dài khoảng 10-15 phút. Bộ bài sử dụng gồm 3 lá, mỗi lá chứa một chữ. Đây là bộ bài Tam Cúc với 27 cặp, có các tên gọi như nhất trò, nhì nghèo, ba gà, tam quăng, tứ cảng vô cùng dễ nhớ. Một nửa bài được đặt vào ống cho người điều hành, nửa còn lại được chia thành 9 chòi, mỗi chòi có 3 lá. Khi mỗi lá bài được rút, người nào có lá tương ứng sẽ hô lên, nếu có 3 lá tương đồng thì sẽ là người chiến thắng.
Du khách sẽ trải qua một loạt cảm xúc đa dạng khi tham gia dân ca bài chòi Quảng Nam. Họ có thể thưởng thức những giai điệu hòa mình trong ca ngợi vẻ đẹp của quê hương cùng những bài học về truyền thống tốt đẹp của người Việt.
Thời gian và địa điểm hát bài chòi
Trước đây, bộ môn này ở Quảng Nam chỉ xuất hiện trong những dịp lễ và Tết. Nhưng ngày nay, để đáp ứng nhu cầu của du khách, các buổi biểu diễn nghệ thuật này được tổ chức hàng ngày. Chương trình diễn ra vào lúc 19h mỗi ngày trong tuần tại Vườn tượng An Hội, ven sông Hoài.
Sân khấu của bài chòi không xa hoa như các sân khấu biểu diễn khác, vô cùng đơn giản, mộc mạc trên một khu đất rộng. Có những người điều hành, người diễn xướng.
Lưu ý khi tham gia chơi bài chòi
Những điều cần chú ý khi tham gia dân ca bài chòi Quảng Nam:
- Để có vị trí tốt để theo dõi và tham gia, nên đến trước giờ biểu diễn.
- Mỗi ván bài chòi có thể kéo dài hoặc nhanh chóng tùy thuộc vào việc người chơi nào trúng 3 lá bài trước. Thời gian có thể từ vài phút đến khoảng 1 tiếng.
- Bạn có thể mang theo đồ ăn và nước uống để thưởng thức trong quá trình tham gia.
- Lựa chọn trang phục thoải mái, dễ chịu để thoải mái tham gia trò chơi.
Nhận xét về sự phát triển của bài chòi trong những năm gần đây
Nghệ thuật bài chòi kết hợp nhiều loại hình nghệ thuật như âm nhạc, thơ ca, diễn xuất, hội họa, ngôn ngữ và tập tục. Đặc điểm nổi bật của nghệ thuật này là sự giản dị, tự nhiên trong truyền đạt, tạo nên sức hút đặc biệt đối với khán giả. Nó trở thành một phần thiết yếu và phổ biến trong sinh hoạt văn hóa ở khắp miền Trung.
Hoạt động này không chỉ là một môi trường để thực hành và sáng tạo nghệ thuật, mà còn là nơi bảo tồn và phát triển vốn văn nghệ dân gian, phong cách biểu diễn và các giá trị văn hóa đặc trưng của vùng miền. Khả năng truyền đạt tri thức văn hóa dân gian thông qua trò chơi và biểu diễn đã biến trò chơi này thành một hình thức sinh hoạt cộng đồng mang tính giáo dục cao, đặc biệt là đối với thế hệ trẻ mãi đến sau này.
Kết luận
Dân ca bài chòi Hội An gần như trở thành một phần tinh thần không thể thiếu, là điểm nhấn đặc biệt mỗi đêm tại phố cổ. Khi đặt chân đến đây, hãy dành thời gian để trải nghiệm loại hình nghệ thuật này nhé! I9bet tv chúc mọi người có được những giây phút giải trí tuyệt vời cùng nét văn hóa đặc biệt này của người Việt.